Geografisch redeneren in complexe samenhangen

Geografisch leren redeneren vraagt oefening. Om docenten een handvat te bieden is een geografisch redeneermodel ontworpen. Handig bij het ontwerpen én nabespreken van een opdracht.

Het aardrijkskundeonderwijs wil leerlingen voorzien van krachtige kennis om als burger te kunnen participeren in het maatschappelijk debat over ruimtelijke vraagstukken. Dit vergt dat ze een geografische redenering kunnen opzetten. Ze moeten dit ook laten zien tijdens het eindexamen. Gestuurd door geografische vragen moeten ze met behulp van bronnen en geografische werkwijzen een ruimtelijk vraagstuk analyseren en zo komen tot een waardeoordeel, de oplossing van een probleem of een gewenst scenario. Hiermee wordt nadrukkelijk een beroep gedaan op de hogere denkvaardigheden analyseren, evalueren en creëren.

Deze cursus is bedoeld voor middelbare school docenten Aardrijkskunde die willen leren hoe ze complexe opdrachten kunnen integreren in hun lessen.

Geografisch redeneren helpt de wereld vanuit een ruimtelijk perspectief te begrijpen. Deze cursus wil leren hoe je geografisch redeneren in complexe samenhangen kan verwerken in leeropdrachten. Daarbij focust de cursus enerzijds op het ontwerpen van de complexe opdrachten en anderzijds leert de deelnemer het leren van leerlingen in complexe opdrachten te herkennen.

Eén van de doelstellingen van goed aardrijkskundeonderwijs is geografisch kunnen redeneren. In werkgroepen van vakdidactici en docenten ontdekten we dat geografisch redeneren wel aan bod komt in Nederlandse schoolboeken en examens, maar dat dit vaak niet gebeurt in complexe samenhangen. De inzet van complexe opdrachten is echter noodzakelijk voor het ontwikkelen van krachtige kennis en het oordeelsvermogen en nadenken over mogelijke oplossingen, waardeoordelen en/of gewenste scenario’s te bevorderen.

Het werken met en ontwikkelen van complexe opdrachten is niet eenvoudig. Na een aantal tests bleek de aanpak van zogenaamde “leeropdrachten” met zeven lesfasen veelbelovend (Hoffmann, 2021). In deze aanpak gaan leerlingen aan de hand van een spannende onderzoeksvraag en divers bronmateriaal aan de slag met complexe opdrachten. Geleidelijk aan leren leerlingen dan met grotere hoeveelheden informatie om te gaan. Centraal bij zo’n opdracht staat een complex leerproduct (bijvoorbeeld een filmscenario, een voorlichtingsfolder), waarin een vraagstelling moet worden beantwoord. Er is altijd ruimte voor de stem van de leerling (wat heeft dit thema met mij te maken?) en een transfer, bijvoorbeeld naar andere thema’s.

In deze bijscholing willen we met collega’s gezamenlijk de aanpak van leeropdrachten verkennen, bestaande opdrachten uitvoeren en ervaringen uitwisselen, en zelf zo’n leeropdracht ontwikkelen. Hiervoor zijn er drie face-to-face bijeenkomsten en één online bijeenkomst gepland.

• hoe ze een geografisch redeneermodel kunnen verwerken in hun onderwijs;
• hoe complexe opdrachten het geografisch redeneren ondersteunen;
• het leren van leerlingen in complexe opdrachten te herkennen;
• zelf complexe opdrachten te ontwerpen;
• gebruik te maken van verschillende fases bij de inzet van complexe leeropdrachten in de les.

De cursus is gericht op het ontwikkelen van redeneeropdrachten in complexe samenhangen. Samen verkennen we de aanpak van zulke opdrachten, voeren we bestaande opdrachten uit, wisselen we ervaringen uit en wordt er een eigen redeneeropdracht ontwikkeld.

Het idee van geografisch redeneren in complexe samenhangen en leeropdrachten met hun achterliggende ontwerpprincipes (Hoffmann, 2021) wordt geïntroduceerd. Vervolgens worden al ontwikkelde opdrachten voorgesteld, met als bedoeling bij de volgende bijeenkomst één opdracht te hebben uitgevoerd in de eigen lespraktijk. Ten slotte wordt in kleine groepen een begin gemaakt met het brainstormen over het opzetten van een eigen opdracht (thema, mogelijk materiaal en doelgroep).

In de eerste helft van de bijeenkomst worden ervaringen met de uitgevoerde bestaande opdrachten met elkaar gedeeld. In de tweede helft wordt in kleine groepen aan de hand van ontwerpprincipes en het redeneerschema over complexe geografische samenhangen gewerkt, waarbij in hoofdlijnen een opzet wordt gemaakt voor het eigen lesontwerp. Praktische handvatten worden aangereikt en ideeën met elkaar uitgewisseld. De bedoeling is dat iedereen de zelfgemaakte opdracht tussen eind februari en eind mei uitvoert.

Tijdens deze bijeenkomst worden de ontworpen leeropdrachten besproken en is er gelegenheid vragen te stellen en gezamenlijke tips te delen.

Centraal staat hier het presenteren van de gemaakte opdrachten en het uitwisselen van ervaringen. De verbeterde, aangepaste opdrachten worden met elkaar gedeeld. Aan het einde van de cursus zal iedere deelnemer, afhankelijk van het aantal deelnemers, over een omvangrijke voorraad aan complexe opdrachten beschikken.