Leergang rechtsstatelijk leiderschap

Programma in het kort

• Sessie 1: Kernwaarden van de democratische rechtsstaat

  Rechtsstatelijk leiderschap begint met een sterk rechtsstatelijk besef. In deze eerste sessie richten we ons daarom op de vraag: Wat bedoelen we eigenlijk met het begrip ‘rechtsstaat’? Hoewel er weinig discussie is over het belang van de rechtsstaat, wordt over de precieze invulling van het begrip wel heel verschillend gedacht. We staan stil bij een ‘thin’ en ‘thick notion’ van de rechtsstaat, we bespreken drie kanten van de rechtsstaat vanuit een burgerperspectief en we verkennen vier lagen van de rechtsstaat. Deze onderwerpen verkennen we niet alleen op basis van de literatuur, maar we kijken met veel actuele voorbeelden ook hoe de kernwaarden van de rechtsstaat uitwerken in de praktijk.

  In het tweede deel van de sessie introduceren we de methode van de ‘rechtsstaat-scan’, die in de rest van de cursus centraal zal staan. Met deze methode leer je om rechts-statelijke risico’s tijdig te herkennen en effectief te adresseren in je eigen werksituatie.

• Sessie 2: Maatschappelijk partner in de democratische rechtsstaat

  De overheid heeft een belangrijke rol in de samenleving. Daarom zijn publieke leiders ook maatschappelijk partner: ze hebben contact met burger, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden. In deze bijeenkomst staat de schijnwerper op deze rol van publieke leiders. Centraal staat de vraag: wat betekent de democratische rechtsstaat voor deze contacten met de samenleving?

  Deze vraag stellen is eenvoudiger dan hem beantwoorden. De maatschappelijke contacten van publieke leiders kennen immers een grote verscheidenheid. Vanuit rechtsstatelijk perspectief vraagt een onderhandeling met een groot internationaal opererend bedrijf iets anders dan contact met een burger in een kwetsbare positie. Weer anders is het contact met een decentrale overheid of een maatschappelijke organisatie. Om recht te doen aan deze verscheidenheid is een opzet gekozen waarin de docenten de laatste wetenschappelijke inzichten delen en er veel ruimte is om deze kennis te vertalen naar de dilemma’s en uitdagingen uit de eigen praktijk.

• Sessie 3: Politiek adviseur in de democratische rechtsstaat

  In deze sessie verkennen we verschillende rechtsstatelijke dilemma’s in politiek-bestuurlijke verhoudingen. Hierbij bespreken we de laatste inzichten uit internationaal bestuurskundig onderzoek en besteden we uitgebreid aandacht aan ambtelijke verhoudingen en politieke en maatschappelijke gevoeligheden.

  Wat is bijvoorbeeld de rol van de ambtenaar bij rechtsstatelijke uitdagingen? En in hoeverre kunnen en moeten ambtelijke neutraliteit en loyaliteit nog steeds de hoeksteen zijn van de politiek-bestuurlijke verhoudingen?

• Sessie 4: Publieke manager in de democratische rechtsstaat

  In deze sessie kijken we naar de rol van ethiek in het ontwikkelen van rechtsstatelijk leiderschap. Wat is de relatie tussen ethiek en rechtsstatelijkheid? Hoe verhouden ethische en juridische normen zich tot elkaar? Hoe kunnen publieke managers mogelijke spanningen tussen deze normen navigeren in de organisatie? En hoe ga je om met ‘morele buikpijn’ over rechtsstatelijke onderwerpen?

  In het eerste deel van de sessie staan we stil bij het belang van ruimte voor morele reflectie en dialoog. We introduceren verschillende manieren om het morele leervermogen van een organisatie te versterken. In het tweede deel van de bijeenkomst maken deelnemers kennis met het ‘Utrechtse stappenplan’ voor moreel beraad. We selecteren samen een casus met een ethisch/rechtsstatelijk dilemma en werken deze uit aan de hand van het stappenplan. We sluiten af met een vooruitblik op de wijze waarop deelnemers moreel gespreksleiderschap kunnen integreren in hun rol als publieke manager.

• Sessie 5: Mini-symposium

  We sluiten de leergang af met een mini-symposium. Op deze dag presenteren de deelnemers hun actieprogramma in een korte pitch en gaan we in gesprek met enkele prominente hoofdrolspelers van de democratische rechtsstaat.