Brein en omgeving

Cursusinhoud

De eerste 1001 dagen zijn volgens veel wetenschappers een cruciale periode in de ontwikkeling van een kind. In deze periode groeien de hersenen en andere biologische systemen in hoog tempo. Ze spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van sociale relaties, spel, taal, motoriek en aandacht. Deze basisvaardigheden vormen de bouwstenen voor nieuwe, complexe vaardigheden.

Wanneer de ontwikkeling in deze periode niet goed verloopt, kan dat leiden tot problemen zoals lagere schoolprestaties, probleemgedrag, middelenmisbruik, criminaliteit en slechtere gezondheid. Zulke problemen veroorzaken vaak hoge persoonlijke en maatschappelijke kosten.

De ontwikkeling van een kind ontstaat uit een voortdurende wisselwerking tussen verschillende factoren, zoals genen, hormonen, hersenen, cognities, gedrag, sociale interacties, cultuur en maatschappij.

Leerdoelen

In deze cursus leer je hoe deze factoren elkaar beïnvloeden en uiteindelijk de ontwikkeling van belangrijke vaardigheden kunnen bevorderen dan wel belemmeren. Deze inzichten zijn gebaseerd op recente theoretische modellen en onderzoek waarin een aantal verschillende disciplines samenkomen, zoals de ontwikkelingsneuropsychologie, genetica, embryologie, neurobiologie, ontwikkelingspsychologie, pedagogiek, kinder- en jeugdpsychiatrie, sociologie en geneeskunde.

We bespreken onder andere de relatie tussen hersenontwikkeling en andere biologische systemen, zoals het stresssysteem. Ook kijken we naar (epi-)genetische processen en omgevingsfactoren. Negatieve invloeden zijn armoede, stress, trauma, negatieve opvoedingsinteracties en een onveilige buurt. Positieve invloeden zijn stimulerende gezinsinteracties, een ondersteunende omgeving, toegankelijke zorg en kwalitatief goede kinderopvang en vroege educatie. Deze kennis helpt pedagogen bij het ontwerpen en uitvoeren van preventief en stimulerend jeugdbeleid. Het draagt bij aan het verbeteren van medische en pedagogische systemen, zoals consultatiebureaus, opvoedingsondersteuning en jeugdzorg.

In praktische opdrachten leer je de theorie toe te passen en samen met andere studenten oplossingen te bedenken om opvoedpraktijken te verbeteren via preventie, stimulering, ondersteuning en behandeling.

Het doel van de cursus is dat cursist hoe jonge kinderen zich ontwikkelen vanuit een multidisciplinair perspectief en deze kennis kunnen toepassen in de praktijk.

Bestemd voor

Deze cursus maakt onderdeel uit van de bacheloropleiding Pedagogische wetenschappen.en is in eerste instantie ontwikkeld voor studenten. Studenten uit verschillende studierichtingen volgen de cursus, omdat de kennis relevant is voor meerdere disciplines, zoals (para)medische wetenschappen, psychologie en pedagogiek.

Hoewel de cursus niet specifiek voor professionals is ontwikkeld, kunnen de inzichten professionals helpen bij het ontwerpen en uitvoeren van preventief en stimulerend jeugdbeleid. Ze ondersteunen het verbeteren van medische en pedagogische systemen, zoals consultatiebureaus, opvoedingsondersteuning en jeugdzorg.

De cursus is dus ook relevant zijn voor professionals die werkzaam zijn in jeugdbeleid, opvoedingsondersteuning of jeugdzorg en hun kennis over de ontwikkeling van jonge kinderen vanuit een multidisciplinair perspectief willen opfrissen of uitbreiden.

Na de cursus

De cursist die deze cursus met een voldoende afsluit:

• multidisciplinair perspectief;
• begrijpt belangrijke processen en mechanismen die een rol spelen in ontwikkelingsdomeinen die relevant zijn voor de eerste levensjaren, zoals sociale relaties, spel, zelfregulatie, taal, executieve functies en empathie;
• kan deze multidisciplinaire kennis integreren en toepassen in verschillende medische en pedagogische ondersteuningssystemen, zoals jeugdgezondheidszorg, opvoedingsondersteuning, jeugdzorg, (buurt)maatschappelijk werk, kinderopvang en voorschoolse educatie, met als doel de samenwerking en werking van deze systemen te verbeteren.

Er zijn 10 hoorcolleges en 5 werkcolleges. Alle colleges duren 2 uur. In iedere werkgroep worden opdrachten gemaakt die te maken hebben met de stof uit 2 hoorcolleges. Daarnaast is er ook een responsiecollege met de mogelijkheid om vragen te stellen voorafgaand aan het tentamen.

Alle colleges worden wekelijks gegeven in blok 4. Het definitieve rooster wordt eind december bekend gemaakt.

De hoorcolleges zijn meestal op maandag en dinsdag en de werkgroepen meestal op dinsdag, soms op woensdag. Na elke werkcollege wordt een opdracht ingeleverd door de werkgroep als geheel. Er is ook een tentamen.

Tijdens de werkcolleges worden in groepen van 10 studenten opdrachten gemaakt die te maken hebben met de stof van de hoorcolleges. Meestal vindt het werkcollege plaats direct na een hoorcollege.

Er wordt in de werkcolleges gewerkt met verschillende werkvormen, zoals bijvoorbeeld:

• beantwoorden van studievragen;
• discussies over actuele onderwerpen of videofragmenten;
• een casuïstiekopdracht.

In de hoorcolleges komen de volgende onderwerpen aan bod.

1. Inleiding – ontwikkelingstheorieën
2. Hersenontwikkeling voor en na de geboorte: Het samenspel van genen en omgeving
3. Hoe leert het brein? De ontwikkeling van complexe cognitieve en sociale functies
4. Zelfregulatie en executieve functies
5. Vroege hersenontwikkeling en slaap
6. (Vroege) stress en hersenontwikkeling: Kansen en risico’s
7. Distale factoren: Sociaal economisch status
8. Interactie met de omgeving: De rol van motorische ontwikkeling
9. Suboptimale ontwikkeling: Autisme spectrum stoornis
10. Formele voorzieningen en (informele) opvoedondersteuning

Let op: volgorde van hoorcolleges en thema’s onder voorbehoud.

Data 2026

20 april tot 28 juni 2026.
Het exacte rooster volgt.

Locatie

De precieze locatie volgt.

Er zijn geen toelatingseisen, maar algemene voorkennis op het gebied van de neurofysiologie en neuroanatomie wordt aanbevolen.

Professionals die over weinig voorkennis beschikken of die hun kennis graag willen opfrissen wordt aanbevolen het volgende boek te lezen: Jamie Ward (2015); The student’s guide to cognitive neuroscience. Third edition, Psychology Press.

Neem dan contact op met een van de cursuscoördinatoren: