Brein en omgeving

Cursusinhoud

De eerste 1001 dagen in de ontwikkeling van een kind worden door veel wetenschappers gezien als een cruciale periode voor de verdere ontwikkeling. Dit is een periode van versnelde groei van de hersenen en andere biologische systemen die een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van sociale relaties, spel, taal, motoriek en aandacht. Deze vaardigheden vormen vervolgens weer de basis voor nieuwe, meer complexe vaardigheden.

De ontwikkeling in de eerste 1001 dagen heeft belangrijke effecten op lange termijn. Suboptimale ontwikkeling in deze periode is geassocieerd met een reeks van negatieve uitkomsten (lagere schoolprestaties, verwijzing naar het speciaal onderwijs, schooluitval, probleemgedrag, middelenmisbruik, criminaliteit, slechtere gezondheid) die later vaak tot hoge persoonlijke en maatschappelijke kosten leiden. Preventie hiervan en bevorderen van optimale ontwikkeling bespaart de samenleving kosten voor speciaal onderwijs, jeugdzorg, justitie en gezondheidszorg, en leidt tot verschillende positieve opbrengsten. De ontwikkeling van elk kind is afhankelijk van de dynamische wisselwerking tussen verschillende factoren, zoals de genen, hormonen, de hersenen, cognities, gedrag, sociale interacties, cultuur, en maatschappij.

Leerdoelen

In deze cursus leer je hoe deze factoren elkaar beïnvloeden en uiteindelijk de ontwikkeling van belangrijke vaardigheden kunnen bevorderen dan wel belemmeren. Deze inzichten zijn gebaseerd op recente theoretische modellen en onderzoek waarin een aantal verschillende disciplines samenkomen, zoals de ontwikkelingsneuropsychologie, genetica, embryologie, neurobiologie, ontwikkelingspsychologie, pedagogiek, kinder- en jeugdpsychiatrie, sociologie en geneeskunde.

In de cursus gaan we bijvoorbeeld dieper in op de relatie tussen hersenontwikkeling en andere biologische systemen, zoals het stresssysteem, en op de invloed van (epi-) genetische processen en omgevingsfactoren, zoals – in negatieve zin – armoede, stress, trauma, negatieve sociale interacties in de opvoeding, en onveilige buurt en – in positieve zin – stimulerende gezinsinteracties en omgeving, toegankelijke zorg, en kwalitatief hoogwaardige kinderopvang en vroege educatie. Deze nieuwe inzichten kunnen pedagogen helpen bij te dragen aan het ontwerpen en implementeren van preventief en stimulerend jeugdbeleid, met name aan het verder optimaliseren van informele en formele medische en pedagogische systemen, zoals consultatiebureaus (jeugdgezondheidszorg), opvoedingsondersteuning en jeugdzorg.

Tenslotte leer je deze kennis te integreren en toe te passen op zowel theoretische als (pedagogische) praktijksituaties door samen met andere studenten te zoeken naar oplossingen voor het verbeteren van deze praktijken op basis van de verworven kennis via preventie, stimulering, ondersteuning en behandeling.

Het doel van deze cursus is de cursist kennis te laten maken met de theorieën over en onderzoek naar de ontwikkeling van het jonge kind vanuit een multidisciplinair perspectief. De cursist leert deze kennis toe te passen in praktische opvoedsituaties.

Bestemd voor

Deze cursus maak onderdeel van de bacheloropleiding Pedagogische wetenschappen en is in eerste instantie ontwikkeld voor studenten. De cursus wordt vaak gevolgd door studenten uit uiteenlopende studierichtingen, omdat het relevante kennis biedt voor studenten en professionals uit meerdere disciplines (bijvoobreeld, (para)medische wetenschappen, pyschologie, pedagogiek).

Deze cursus is niet specifiek ontwikkeld voor professionals, maar de inzichten uit de cursus kunnen professionals helpen bij te dragen aan het ontwerpen en implementeren van preventief en stimulerend jeugdbeleid, met name aan het verder optimaliseren van informele en formele medische en pedagogische systemen, zoals consultatiebureaus (jeugdgezondheidszorg), opvoedingsondersteuning en jeugdzorg.

Deze cursus is in eerste instantie ontwikkeld voor studenten. Het kan relevant zijn voor professionals die bijvoorbeeld werkzaam zijn in jeugdbeleid, jeugdgezondheidszorg, opvoedingsondersteuning en jeugdzorg en die kennis willen opdoen of de kennis willen opfrissen over de ontwikkeling van het jonge kind vanuit een multidisciplinair perspectief.

Na de cursus

De cursist die deze cursus met een voldoende afsluit: a. heeft kennis over de ontwikkeling van jonge kinderen vanuit een multidisciplinair perspectief b. heeft kennis over belangrijke processen en mechanismen die een rol spelen in de ontwikkelingsdomeinen die relevant zijn voor de eerste levensjaren, zoals de ontwikkeling van sociale relaties, spel, zelfregulatie, taal, executieve functies en empathie c. kan deze multidisciplinaire kennis integreren in en toepassen op verschillende medische en pedagogische ondersteuningssystemen, zoals de jeugdgezondheidszorg, opvoedingsondersteuning, jeugdzorg, (buurt)maatschappelijk werk, kinderopvang en voorschoolse educatie, met als doel de (gezamenlijke) werking van deze systemen te verbeteren.

Studielast

De geschatte studielast is: Hoorcolleges 20 uur (10 x 2 uur)
Werkcolleges 10 uur (5 x 2 uur)
Responsiecollege 2 uur
Lezen literatuur 16 uur
Kennisclips 6 uur
Tentamen 2 uur
Totaal 200 uur (7,5 ECTS)\

Na elke werkcollege wordt een opdracht ingeleverd door de werkgroep als geheel. Er is ook een tentamen.

Er zijn 10 hoorcolleges en 5 werkcolleges. Alle colleges zijn 1,5 uur lang. In ieder werkgroep worden opdrachten gemaakt die te maken hebben met de stof uit 2 hoorcolleges. Daarnaast is er ook een responsiecollege met de mogelijkheid om extra vragen te stellen voor de het tentamen. De geschatte studielast is:
Hoorcolleges 20 uur (10 x 2 uur)
Werkcolleges 10 uur (5 x 2 uur)
Responsiecollege 2 uur
Lezen literatuur 16 uur
Kennisclips 6 uur
Tentamen 2 uur
Totaal 200 uur (7,5 ECTS)\

Alle colleges worden wekelijks gegeven in blok 4. Het aantal colleges per week wisselt, ook in verband met feestdagen. De hoocrollges zijn meestal op maandag en dinsdag en de werkgroepen meestal op dinsdag, maar enkelen keeren ook op woensdag.

De rooster wordt eind december bekend gemaakt.

Inhoud colleges

De cursus bestaat uit 10 hoorcolleges en 5 werkcolleges. In de hoorcolleges komen de volgende onderwerpen aan bod. let op: de volgorde van de hoorcolleges staat nog niet helemaal vast, afhankelijk van de beschikbaarheid van de docenten kan dat veranderen. Daarbiij zijn de thema’s ook onder voorbehoud, kleine wijzigingen zijn nog mogelijk.

1. Inleiding – ontwikkelingtheorieën
2. Hersenontwikkel;ing voor en na de geboorte: Het samenspel van genen en omgeving
3. Hoe leert het brein? De ontwikkeling van complexe cognitieve en sociale functies
4. Zelfregulatie en executieve fucnties
5. Vroege hersenontwikkeling en slaap
6. (Vroege) stress en hersenontwikkeling: Kansen en risico’s
7. Distale factoren: Sociaal economisch status
8. Interactie met de omgeving: De rol van motorische ontwikkleing
9. Suboptimale ontwikkeling: Autisme spectrum stoornis
10. Formele voorzinningen en (informele) opvoedondersteuning

Tijdens de 5 werkcolleges worden opdrachten gemaakt die te maken hebben met de stof van 2 hoorcolleges die voor de werkcolleges plaats hebben gevonden. Meestal vindt de werkcollege plaats direct na een hoorcollege. Tijdens de werkgroep maken studenten verschillende opdrachten in groepen van 10 studenten. Er zijn groepsopdrachten die met alle 10 studenten worden gemaakt en kleinere opdrachten die groepen van 2 of 3 studenten worden gemaakt. Het doel van de werkcolleges is om studenten te ondersteunen bij het verwerken van de studiestof en te leren de kennis toe te passen op praktijkproblemen.

Er wordt gewerkt met verschillende werkvormen, zoals studievragen beantwoorden, discussies over een actueel onderwerp of over een videofragment, een casuïstiekopdracht, etc.

Deze cursus wordt ieder jaar geupdated op basis van de nieuwste inzichten in het vakgebied. De inhoud is vooral wetenschappelijk, maar waar mogelijk, worden ook inzichten uit de (actuele) praktijk besproken.

Data 2026

De cursus valt in blok 4

Deze loopt van 20 april tot 28 juni.

De exacte rooster is nog niet bekend.

Locatie

Ntb, fysiek

Cursuscoördinatoren: dr. Ora Oudgenoeg-Paz en dr. Marieke de Vries

Hoorcollege docenten (onder voorbehoud):

Dr. Ora Oudgenoeg-Paz (https://www.uu.nl/medewerkers/ooudgenoeg)

Dr. Marieke de Vries (https://www.uu.nl/medewerkers/MdeVries1)

Dr. Hanna Mulder (https://www.uu.nl/medewerkers/hmulder2)

Dr. Jeroen Dudink (https://www.uu.nl/medewerkers/JDudink)

Prof. Dr. Pauline Slot (https://www.uu.nl/medewerkers/PLSlot)

Er zijn geen toelatingseisen, maar algemene voorkennis op het gebied van de neurofysiologie en neuroanatomie wordt aanbevolen.

Professionals die over weinig voorkennis beschikken of die hun kennis graag willen opfrissen wordt het boek van Jamie Ward (2015), The student’s guide to cognitive neuroscience. Third edition, Psychology Press, aanbevolen.

Cursuscoördinatoren: dr. Ora Oudgenoeg-Paz en dr. Marieke de Vries